Do các loại hoá chất bảo vệ thực vật truyền thống gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tới sức khoẻ con người nên nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, đang chuyển dần sang sử dụng các biện pháp phòng trừ sinh học. Một trong các phương pháp đó là tuyến trùng ký sinh gây bệnh côn trùng.

Những chế phẩm như thế này nếu được bảo quản ở 10-15 độ C thì sẽ để được 6 tháng, và 1-2 tháng nếu ở nhiệt độ phòng

Có thể nói Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật là đơn vị đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu, phân lập tuyến trùng hữu ích và sử dụng những sinh vật này để diệt trừ sâu hại trong nông nghiệp. Trong những năm qua, sau khi thử nghiệm tại một số địa phương cho kết quả tốt, Viện đã bắt đầu chuyển gia công nghệ sản xuất cho một số đơn vị. Để tìm hiểu kỹ hơn về loại thuốc trừ sâu sinh học này, phóng viên VietNamNet đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Ngọc Châu, trưởng phòng tuyến trùng.

Được biết các chuyên gia tại Viện bắt đầu nghiên cứu tuyến trùng từ năm 1997, vậy cho tới nay đã phân lập được bao nhiêu loài tuyến trùng ở Việt Nam?

Tuyến trùng - nematodes - là một nhóm động vật không xương sống, đa bào, có kích thước hiển vi (mắt thường không thể nhìn thấy). Tuyến trùng rất đa dạng về thành phần loài, hệ sinh thái cũng như số lượng cá thể. Cứ 10 động vật đa bào thì có tới 8-9 là tuyến trùng.

Về hệ sinh thái, chiếm ưu thế là nhóm tuyến trùng sống tự do trong đất, nước, đại dương. Chính vì vậy mà người ta dựa vào số lượng tuyến trùng để đánh giá chất lượng môi trường đất và nước.

Ngoài ra, còn có tuyến trùng ký sinh ở động vật và thực vật. Trong số hàng nghìn loài ký sinh ở côn trùng thì chỉ có một số loài thuộc 2 giống tuyến trùng Steinernema và Heterorhabditis được coi là Entomopathogenic nematodes (EPN), có khả năng vừa ký sinh vừa gây bệnh cho côn trùng.

-Trong số hàng nghìn loài tuyến trùng ký sinh ở côn trùng thì chỉ có nhóm Entomopathogenic nematodes (EPN) có khả năng vừa ký sinh vừa gây bệnh cho côn trùng (do vậy được gọi là tuyến trình ký sinh gây bệnh côn trùng). Bình thường thì EPN sống tự do trong đất và mang theo vi khuẩn cộng sinh. Khi tìm được vật chủ (sâu hại), tuyến trùng sẽ thâm nhập vào xoang máu qua các lỗ mở tự nhiên hoặc trực tiếp qua lớp vỏ và giải phóng vi khuẩn. Vi khuẩn sinh sôi, tiết protein độc, giết chết vật chủ trong vòng 24 - 48 giờ. Do vậy, những tuyến trùng này được sử dụng làm tác nhân sinh học để sản xuất thuốc sinh học tuyến trùng.

Cho tới nay, chúng tôi đã phân lập được 58 chủng tuyến trùng, trong đó đã định loại được 16 loài, tất cả đều có tác dụng phòng trừ sinh học và không độc hại đối với con người. Trong 16 loài này thì đã công bố 6 loài mới đối với khoa học thế giới. 9 loài còn lại về mặt cơ sở phân tử cùng là những loài mới và sắp công bố. Ở Việt Nam, do dùng thuốc hoá học nhiều nên hệ sinh thái nông nghiệp bị suy giảm, mất cân bằng, giết chết các sinh vật hữu ích. Do vậy, không thể tìm thấy tuyến trùng hữu ích trong đất nông nghiệp và thậm chí là rừng tái sinh. Những tuyến trùng trên được tìm thấy trong rừng già, các khu bảo tồn và đỉnh núi cao.

Ở nhiều nước, tuyến trùng ký sinh gây bệnh côn trùng đã được ứng dụng rộng rãi trong phòng trừ sinh học sâu hại, còn tình hình ở Việt Nam?

-Các nước phát triển như Mỹ, Australia và châu Âu đã có hàng chục công ty sản xuất tuyến trùng hữu ích và đã thương mại hoá chế phẩm sinh học. Tại Đông Nam Á, Malaysia và Thái Lan cũng đang nghiên cứu theo hướng này, trong đó Thái Lan đã thương mại hoá một số chế phẩm. Đặc biệt là Trung Quốc đã thương mại hoá các chế phẩm sinh học tuyến trùng diệt sâu đục thân hại táo, lê, đào. Hiện Trung Quốc có các nhà máy sản xuất lớn ở Quảng Đông, Bắc Kinh...

Tại Việt Nam, kể từ năm 1999, chúng tôi đã bắt đầu sản xuất chế phẩm sinh học tuyến trùng. Cho tới nay, đã sản xuất được 7 chế phẩm trong đó 1 chế phẩm được sản xuất từ tuyến trùng nhập nội và 6 chế phẩm sử dụng 6 chủng tuyến trùng bản địa. Kết quả thử nghiệm cho thấy những chế phẩm này có thể diệt được gần 30 loài sâu hại khác nhau. Thử nghiệm trên quy mô 1-2ha cho thấy các chế phẩm diệt được sâu keo da láng hại nho ở Ninh Thuận (tỷ lệ sâu chết là 70%), sâu xám hại thuốc lá ở Ba Vì (85-90%), bọ hung đen hai mía ở Thanh Hoá (50-65%). Hiện chúng tôi đã chuyển giao công nghệ sản xuất cho Ninh Thuận ở quy mô một xưởng sản xuất nhỏ và tiếp tục chuyển gia cho một số nơi khác.

Các chuyên gia đã sử dụng phương pháp nào để sản xuất chế phẩm sinh học tuyến trùng?

Nghiên cứu khoa học: Đừng sợ thất bại!

-Đây là lời nhắn nhủ mà TS Phan Kế Long - nhà khoa học vừa được trao Giải thưởng "Hợp tác phát triển'' năm 2004 của Bỉ - gửi tới các bạn trẻ Việt Nam. TS Phan Kế Long là một trong những nhà khoa học VN đã tham gia nhiều nghiên cứu về tuyến trùng

-Chúng tôi sử dụng hai loại công nghệ là in vivo (dùng côn trùng sống, cụ thể là ngài sáp, để nhân nuôi tuyến trùng hữu ích) và công nghệ in vitro (dùng môi trường nhân tạo và thiết bị nhân nuôi). Công nghệ in vivo đơn giản hơn nhưng mất nhiều thời gian hơn. Trong khi đó, công nghệ in vitro thì lại nhanh hơn, có thể sản xuất một mẻ 45kg sinh khối mỗi tháng.

Nếu sử dụng hai loại công nghệ này thì khó có thể thương mại được do tốc độ nhân nuôi chậm, giá thành cao. Chẳng hạn phải tốn 1,1 triệu đồng/ha để diệt trừ bọ hung đen hại mía, so với 750.000 đồng đối với sử dụng thuốc hoá học. Do vậy, hướng đi của chúng tôi trong thời gian tới là áp dụng công nghệ cao, dùng thiết bị lên men tự động (bioreactor) để nhân nuôi tuyến trùng. Công nghệ này sẽ tạo nhiều sinh khối hơn và giúp hạ giá thành sản xuất.

Hạn chế lớn nhất của các chế phẩm tuyến trùng hiện nay là gì?

-Những tuyến trùng trên sống trong đất nên rất thích hợp cho việc diệt sâu hại sống trong đất. Do vậy, khả năng diệt sâu hại sống trên lá vẫn còn hạn chế. Chẳng hạn như để diệt sâu keo da láng hại nho ở Ninh Thuận, chúng tôi phải phối chế tuyến trùng với gỉ đường để tạo môi trường sống thuận lợi cho tuyến trùng, do vậy chúng mới diệt được sâu hại. 

Nguồn tin: VNN (www.vietlinh.com.vn)