Cả một dải cát ven biển miền Trung bỗng chuyển mình bởi sự ồ ạt của những dự án nuôi tôm trên cát.

Những giấc mơ đổi đời của người dân nơi vùng đất nghèo khó bay lên... Nhưng rồi cái hồ hồ hởi hởi cũng nhanh chóng qua đi. Từ năm 2002, mất mùa, tôm bệnh, tôm chết... liên tiếp diễn ra để lại bao nhiêu điều cay nghiệt cho vùng cát trắng miền Trung.

Đâu đâu cũng thấy hoang vắng

Chúng tôi tìm đến các xã Quảng Công, Quảng Ngạn, Phong Hải (huyện Phong Điền, Thừa Thiên - Huế), nơi từng có nhiều người thực hiện giấc mơ đổi đời nhờ nuôi tôm. Phần lớn ao tôm trên cát ở đây đều nằm trước phần đồi dương hoặc sát ngay phần đồi, ao được gắn với các ống dẫn nước thẳng ra phía biển.

Vùng biển ở đây còn khá nguyên sơ, đứng từ đồi cao nhìn xuống các ao nuôi tôm trông rất đẹp, phẳng lặng và xanh trong. Một vài gốc dương còn sót lại bên những hồ nuôi tôm cho thấy nơi đây cũng đã từng là đồi dương.

Ông Hồ Cậy, bí thư xã Quảng Công, cho biết trong xã chỉ còn mỗi ao của ông Lê Văn Tốc (thôn Hải Thành) là chưa bỏ trống, nhưng cũng không còn nuôi tôm sú mà đã chuyển sang nuôi tôm thẻ chân trắng.

Ông nói: “Hễ nhà nào nuôi tôm là có nợ, người nuôi tôm dọc theo vùng đầm phá Tam Giang này nhà nào còn giữ được sổ đỏ trong nhà coi bộ hơi hiếm. Người ta đem cầm nợ cho ngân hàng cả rồi”.

Trong chiến lược phát triển kinh tế của nhiều tỉnh duyên hải miền Trung, con tôm được xem như là "con tôm mũi nhọn” để làm giàu cho một vùng đất.

Nhiều tỉnh đã coi đây như là một biện pháp hữu hiệu để làm giàu cho tỉnh. Trong hầu hết chiến lược phát triển của các tỉnh ven biển miền Trung, nuôi tôm trên cát được nhắc đến rất nhiều.

Ở Quảng Bình, qui hoạch nuôi tôm trên cát do tỉnh đứng ra làm. “Mở rộng diện tích, tăng vốn đầu tư cho các dự án nuôi tôm trên cát” được đưa vào nghị quyết của tỉnh.

Các chiến lược phát triển trên đã được sự ủng hộ tích cực của Viện Kinh tế và qui hoạch của Bộ Thủy sản. Theo tính toán mà viện này đưa ra, vùng cát của các tỉnh ven biển miền Trung thuộc vùng bãi ngang, đều hoang sơ chưa có vết tích của sản xuất công nghiệp nên môi trường nước biển rất sạch, lý tưởng cho việc nuôi tôm.

Không riêng gì Thừa Thiên - Huế. Khi tìm về các vùng đất cát thuộc các tỉnh ven biển miền Trung, chúng tôi đã thấy rất nhiều vùng nuôi tôm trên cát giờ đây trở nên hoang tàn.

Xã Phước Dinh (tỉnh Ninh Thuận) là nơi có 250ha nuôi tôm trên cát. Ninh Thuận có diện tích nhỏ nhất trong số các tỉnh duyên hải miền Trung, song nơi đây từng một thời được mệnh danh là “vùng đất hứa” của nuôi tôm trên cát do nuôi được ba vụ/năm, với năng suất lên đến 8-10 tấn/ha/vụ.

Ấy vậy nhưng giờ đây chúng tôi thấy vết tích còn lại chỉ là một vùng đồi cát nhấp nhô và trơ trụi, không một bóng cây. Dưới cái nắng gắt như rang, từng cơn gió cuốn bụi mù mịt. Phần lớn các ao đều bỏ không, trơ đáy. Các tấm bạt lót bằng nilông đang nứt ra và dần bị cát che phủ.

Các lớp mùn thải đen ngòm ở đáy ao đang bốc mùi hôi tanh, một vài dụng cụ nuôi tôm như quạt nước, ống dẫn nước còn bỏ sót cạnh hồ. Thẳng góc với các ao là các rãnh nhỏ dẫn chất thải ra biển.

Loanh quanh suốt một buổi sáng cạnh khu vực hồ, chúng tôi dường như chẳng nhìn thấy người nào. Hỏi thăm mãi chúng tôi mới tìm được đường đến thôn Bàu Ngứ, nơi có nhiều hộ từng làm nghề nuôi tôm. Ông Võ Bảy, từng là chủ hộ nuôi tôm, cho biết ở xã này nhà nào cũng nợ, nhiều hộ trắng tay đã bỏ đi làm ăn xa hết rồi!

Chúng tôi đến Quảng Bình vào đầu tháng mười, đường về các xã được xây dựng khá đẹp đẽ, khang trang. Anh Võ Hậu, người dân xã Hải Ninh, khoe: “Nhờ nuôi tôm trên cát mà đường về xã được xây dựng đẹp như ri”. Thế nhưng, dọc con đường trải dài từ Hải Ninh về đến Nhơn Trạch, một bên là biển, bên còn lại là các hàng rào trải dài bao quanh các ao nuôi tôm.

Anh Hậu cho hay mấy năm trước Hải Ninh chỉ là một xã đảo, cây cối mọc um tùm hoang sơ. Khi phong trào nuôi tôm trên cát nổi lên, cả một vùng trồng dương 200ha đã bị đào trốc hết. Song “sự hi sinh” chỉ được một thời gian thì dần dần các vùng đất nuôi tôm đi vào hoang vắng!

Chúng tôi gọi điện cho ông Lê Văn Sỹ, chủ của hơn 10ha nuôi tôm trên cát ở Bảo Ninh (Quảng Bình), xin được vào thăm hồ. Ông Sỹ tỏ ngay thái độ bực bội: “Nghỉ nuôi hơn bốn tháng nay rồi. Nuôi lỗ lút đầu, có gì hay đâu mà phỏng với vấn”.

Tại Xí nghiệp Nuôi trồng thủy sản xuất khẩu Bảo Ninh có diện tích nuôi trồng lên đến 31ha, ông Đinh Xuân Quang, giám đốc xí nghiệp, cũng than vắn thở dài về chuyên tôm bệnh, tôm chết. Ông Quang cho hay một số ao trên cát của công ty phải chuyển sang nuôi cá xen kẽ với nuôi tôm. Thế nhưng kết quả cũng thất thường, nhiều khi gần đến ngày thu hoạch cá đột nhiên chết nguyên ao.

Về Tuy Phước, huyện được xem là có diện tích nuôi tôm trên cát lớn nhất tỉnh Bình Định với diện tích nuôi là 1.000ha, chúng tôi gặp cảnh vắng lặng lạ lùng. Các ao tôm ở đây san sát nhau, nằm sát biển, từ ao ra đến biển chỉ cách năm ba mét. Đi từ xa, chúng tôi đã nghe bốc lên mùi thức ăn của tôm. vÔng Trần Biểu, ngư dân nuôi tôm dạn dày kinh nghiệm, cho biết hiện đã vào vụ nhưng chỉ có 1/3 diện tích được thả. Ông than: “Nuôi tôm dạo này kiệt lắm, giá rớt, giống tôm không đảm bảo. Làm nghề cứ thấy bấp bênh, nhiều người đã lỗ trắng tay rồi!”.

Giấc mơ đổi đời… và nợ

Ông Nguyễn Viết Từ, phó chủ tịch UBND xã Phong Hải (huyện Phong Điền, Thừa Thiên - Huế), nói: “Hồi đó chúng tôi nằm mơ cũng không nghĩ đến được chuyện đời sống người dân có thể thay da đổi thịt nhanh đến vậy. Chỉ mới mấy năm trước, tôm sú được xem là cứu cánh cho người dân ven biển thoát nghèo. Không chỉ có dân lao vào nuôi tôm, cán bộ xã hầu như người nào cũng nuôi. Thế nhưng ba năm trở lại đây của cải của nhiều nhà cũng từ đó đội nón mà đi. Dân mang nợ mà cán bộ xã cũng mang nợ, nợ đầm đìa”.

Anh Nguyễn Minh Tâm, cán bộ khuyến ngư của xã Phước Hòa (huyện Tuy Phước, Bình Định), cho hay hầu như người dân ở vùng nuôi tôm tại đây đều nợ ngân hàng. Chỉ riêng xã Phước Hòa, dân nợ ngân hàng lên đến 20 tỉ đồng, nhiều hộ không còn khả năng để trả nợ.

Theo Ngân hàng đầu tư và phát triển tỉnh Ninh Thuận, toàn tỉnh có khoảng 1.000 hộ nuôi tôm đang nợ với tổng số tiền lên đến cả trăm tỉ đồng.

Theo UBND xã Hòa Hiệp Nam (huyện Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên), năm 2005 này 200 hộ nuôi tôm ở xã lại bị rớt mùa. Đây cũng là năm thứ tư liên tiếp nuôi tôm bị mất mùa, nợ Ngân hàng Đầu tư và phát triển tỉnh đã lên đến 4 tỉ đồng, trong đó nhiều hộ không có khả năng trả nợ. Các hộ nuôi tôm sú tại sông Bàn Thạch (Tuy Hòa) cũng nợ ngân hàng 120 tỉ đồng.

Nợ nần chồng chất nhưng nhiều người “đã phóng lao thì phải theo lao”, vẫn còn nuôi chút hi vọng... Ông Lê Văn Tốc, xã Quảng Công (Thừa Thiên - Huế), cho biết thua liên tiếp ba vụ, trong nhà còn mỗi chiếc xe máy cũng đem cầm nốt đế lấy tiền mua con giống. Ông nói: “Mỗi lần thả con giống xuống ao chỉ cầu mong ngang vốn, tôm không chết đã là may lắm rồi. Có tôm bán mới lấy tiền trả nợ ngân hàng và vay tiếp để mần ăn”.

Cứ thế, con tôm trên cát vẫn đang còn tiếp tục gây khốn đốn cho người dân chân chất với giấc mơ đổi đời...

Nguồn tin: THU THẢO (TT)