Vốn chỉ là một nông dân chưa học hết cấp 2, nhưng sau tám năm mày mò nghiên cứu, anh Nguyễn Hoàng Huy đã nuôi cấy tạo trầm thành công trên cây dó bầu. Huyện Núi Thành, Quảng Nam vừa ký hợp đồng với anh để tạo trầm trên diện tích cây dó bầu đã và đang trồng trên toàn huyện.

Tổ chức rừng mưa nhiệt đới (TRP) - tổ chức phi chính phủ Hà Lan hơn 10 năm qua đã đến Việt Nam nghiên cứu khảo sát về cây trầm hương khắp Tây Nguyên, duyên hải miền trung và vùng Bảy Núi (An Giang), đảo Phú Quốc. Đến năm 2000, dự án khôi phục loài cây tuyệt chủng này đã được EU tài trợ thành lập, kinh phí đầu tiên gồm 200.000 euro nhằm xây dựng hai vườn ươm cây dó bầu tại Kon Tum và An Giang. TRP đang chuẩn bị tổ chức hội thảo khoa học quốc tế đầu tiên về trầm hương tại TP Hồ Chí Minh từ 10 - 15-11-2003.

Trầm Việt Nam được cả thế giới biết tên

Trên thế giới có 15 loài cây trải rộng từ núi Hymalaya đến châu Đại Dương có khả năng tạo trầm. Nhưng cây dó bầu ở vùng Đông Dương là loài cây có khả năng tạo ra trầm hương chất lượng cao nhất. Dự án TRP nghiên cứu khả năng tác động tạo ra trầm hương trên cây dó bầu.

Rừng núi miền tây Quảng Nam chính là xứ sở của trầm hương. Nhưng loài cây này đã bị tàn sát tột cùng bởi những tay "đi điệu" (ngậm ngải tìm trầm). Giá 1 kg gỗ trầm hương thiên nhiên luôn hơn 10 lượng vàng. Nếu là kỳ nam (trầm hương đã tụ vài chục năm) giá lên đến hàng trăm lượng vàng. Tinh dầu trầm có tác dụng định hương các loài nước hoa hoặc dùng làm dược phẩm quý. Gỗ cây dó khi tụ trầm được phân làm ba loại.

Loại mới kết những đường vân tụ dầu gọi là tóc, đậm hơn, nhiều dầu gọi là trầm hương. Hai loại gỗ này thả xuống nước đều nổi. Toàn bộ kết tinh dầu, gỗ thả xuống nước chìm gọi là kỳ nam. Gỗ đã có tụ trầm, dù là tóc, trầm hương hay kỳ nam dùng để tạc tượng đặt trên bàn thờ hoặc trang trí nội thất, được người Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc cho là biểu tượng của nhà quý phái. Gỗ trầm hương còn bỏ vào lư đốt xông trầm trong các buổi tế lễ, các tôn giáo đều ưa chuộng nên mệnh danh là "gỗ của các vị thần".

Huyện Núi Thành tỉnh Quảng Nam có sân bay Chu Lai và cảng Kỳ Hà đang khẩn trương xây dựng khu kinh tế mở (KKTM): Toàn huyện có 14 xã và một thị trấn nhưng có năm xã vùng trung du nằm ngoài vùng quy hoạch KKTM. Ai cũng tưởng rằng năm xã này bị thiệt thòi. Thế nhưng thực tế lại hoàn toàn ngược lại nhờ vào một loại cây trồng có giá trị kinh tế lớn: cây trầm hương. Ngày 1-9 vừa qua, BCH Hội Nông dân (HND) huyện Núi Thành đã ký một hợp đồng kinh tế với một hội viên đang cư ngụ tại xã Tam Thạnh, tâm điểm của năm xã ngoài KKTM.

Nội dung bản hợp đồng khiến ai cũng vui mừng. Đại diện bên A là ông Đoàn Ngọc Lĩnh, chủ tịch HND huyện. Bên B là nông dân Nguyễn Hoàng Huy. Bên A sẽ chịu trách nhiệm về huy động nguồn vốn và lao động, chịu trách nhiệm mọi mặt về pháp lý để ông Nguyễn Hoàng Huy, người đã có nhiều sản phẩm thành công qua tám năm nghiên cứu chọn giống, trồng và nuôi cấy tạo trầm trên toàn bộ diện tích cây dó bầu đã và đang được trồng trên địa bàn huyện. Bên B chịu trách nhiệm kỹ thuật suốt chu kỳ cây trồng, sản phẩm thu hoạch được tiêu thụ và ăn chia theo tỷ lệ mà hai bên sẽ thỏa thuận.

Cùng với bản hợp đồng kinh tế là dự thảo thành lập Hội trầm hương ở huyện do HND chịu trách nhiệm. Anh Nguyễn Hoàng Huy cũng cung cấp hàng chục mẫu vật từ thân, cội, rễ cây dó bầu do con người tác động tạo thành trầm để HND xây dựng phòng trưng bày và giới thiệu về loài cây độc đáo này ở trung tâm thị trấn huyện. Cách làm của HND huyện Núi Thành và ông Nguyễn Hoàng Huy gần như là sự trả lời cụ thể về những ý kiến nghi hoặc, thậm chí quy chụp của dư luận, kể cả một số nhà khoa học cho rằng tạo trầm chỉ là "xảo thuật" để bán cây giống. Cây trầm (dó bầu) được xếp thứ 11 trong 13 loài thực vật rừng quý hiếm nhóm 1 tuyệt đối cấm khai thác, sử dụng trên phạm vi toàn quốc.

Tại Nghị định số 48/CP, loài cây này đã được đưa xuống trong nhóm 2, chỉ hạn chế khai thác và sử dụng. Cây dó bầu đã may mắn thoát hiểm họa tuyệt chủng nhờ những nỗ lực của các nhà nghiên cứu khoa học lâm nghiệp trong, ngoài nước và những nông dân say mê với nghiệp rừng như anh Nguyễn Hoàng Huy.

Cuộc đời thăng trầm cùng trầm hương

Anh Huy vốn là một nông dân học chưa hết cấp 2. Quê anh ở huyện Tiên Phước, cách Tam Thạnh nhiều ngọn núi. Năm 1981, sau khi xuất ngũ anh làm việc tại Công ty ngoại thương huyện Tiên Phước. Nhiệm vụ được giao của Huy là vào Phú Yên, Khánh Hòa tiếp cận với các tay "đi điệu" để mời họ về đi săn lùng các loài cây trầm hương tại rừng núi Quảng Nam. Nhiều năm trời, Huy thực sự "ngậm ngải" cùng đoàn quân tìm trầm nơi rừng sâu lên tận miền cao nguyên Kon Tum giáp ranh. Huy học được nhiều điều. Loài cây quý ngày một cạn kiệt, đến đầu những năm 90 thì hoàn toàn vắng bóng, Công ty ngoại thương cấp huyện cũng đi vào giải thể.

Trở về đời thường. Huy lại nhớ những cây dó tụ trầm từ những vết xâm phạm của đạn bom hay sừng thú cày húc. Nơi đó đổ nhựa ra hấp dẫn loài kiến về làm tổ. Vậy sao không trồng cây lên và tìm cách tạo trầm?

Anh dốc vốn ra mua những hột giống cây dó bầu còn sót lại về ươm ngay vườn nhà. Nhiều người bắt chước làm. Cây lớn lên đủ 10 cm đường kính đều được Huy mua để đó, thử nghiệm tạo trầm theo nhiều cách: khoan thân bơm vào chất xúc tác, đóng đinh, mảnh sắt vào... Sau lưng núi Lập có một số cây dó bầu mọc hoang từ chim ăn hạt thả rơi. Chị Phạm Thị Vân chủ vườn đồng ý bán một cây to với giá 6 triệu đồng để anh nuôi thử nghiệm. Huy bén rễ rồi động viên bà con lấy hạt ươm ra nhiều cây giống. Huy phổ biến cách chọn giống: cây dó bầu còn nhỏ lá mọc so le, dài, nhưng lớn lên lá tròn lại hơn. Còn các giống gió me, gió liệt lúc cây nhỏ lá hơi tròn nhưng khi lớn lại dài ra.

Xứng đáng được cấp bằng sáng chế

Chủ tịch UBND xã Tam Thanh, ông Nguyễn Thanh Tâm nghe lời Huy nên đã trồng thử vài chục cây. Không ngờ giờ đây là nguồn lợi lớn, Chủ tịch Hội Nông dân cho biết: trước khi ra Hà Nội nhận chức Phó chủ tịch Trung ương Hội Nông dân, Phó bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam là ông Nguyễn Hữu Mai dặn cán bộ phải ra sức phục hồi loài cây quý này và cố gắng tạo ra được trầm giúp làm giàu cho dân cho nước.

Xã huyện liền cấp cho Huy 6 ha ở vùng đồi Đức Phú giúp anh làm trang trại. Ba năm, cây lớn 10 cm trở lên đều được Huy tạo trầm. Dăm gỗ mới kết tóc, đục ra cũng bán được từ 60.000-120.000 đồng/kg cho các vựa Tam Kỳ, Đà Nẵng. Nghe đâu người ta mua về để chiết xuất làm tinh dầu. Lá cây dó hái về cũng làm nồi xông giúp người nhiễm cảm. Chủ tịch Hội Nông dân bàn với Huy một chương trình liên kết trồng trầm để các bên đều có lợi. Hội Nông dân và UBND huyện Núi Thành cũng đang xúc tiến các thủ tục để trình Cục sở hữu trí tuệ cấp cho Nguyễn Hoàng Huy bằng sáng chế về tác động tạo trầm từ cây dó bầu.

Nguồn: Hùng Văn (Thời báo kinh tế Việt Nam)